Bilinenin İçindeki Bilinmezlik: EFES ANTİK KENTİ

EFES ANTİK KENTİ

Efes ( Ephesos) Anadolu'nun batı kıyısında, bugünkü İzmir ilinin Selçuk ilçesi sınırları içerisinde bulunan, daha sonra önemli bir Roma kenti olan antik bir Yunan kentiydi. Klasik Yunan döneminde İyonya'nın on iki şehrinden biriydi. Kuruluşu Cilalı Taş Devri MÖ 6000 yıllarına dayanır.

*Helenistik Dönem: MÖ 1050 yıllarında Yunanistan'dan gelen göçmenlerin de yaşamaya başladı liman kenti Efes MÖ 560 yıllarında Artemis Tapınağı çevresine taşınmıştır. Günümüzde bilinip gezilen Efes ise Büyük İskender' in generallerinden olan Lisimahos tarafından MÖ 300 yıllarında kurulmuştur. Şehir Roma'dan özerk bir şekilde Apameia Kibotos (AfyonKarahisar ' da bulunan bir kent reis) şehri ile ortak para bastırmıştır. Bu şehirler klasik dönemdeki Küçük Asya' da çok parlak yarı özerk davranmaya başlamışlardı. Lisimahos kenti Miletli Hippodamos'un (şehir planlayıcısıdır. şehrin dikdörtgen planlı sokak sistemini düzenlemiştir. vay bee) bulduğu '' Izgara plan'' 'a göre yeniden kurar. Bu plana göre, kentteki bütün cadde ve sokaklar birbirini dik olarak keser...

Alttaki eserler Apameia , helenistik döneme ait ve hippodamos'a ait resimler yer aliyor.

*Roma Dönemi: Hellenistik ve Roma çağlarında en görkemli dönemlerini yaşayan Efes, Roma İmp Augustus zamanında, Asya Eyaleti 'nin başkenti olmuş ve nüfusu o dönem 200 bin kişiyi aşmıştır.Bu dönemde her yer mermerden yapılmış anıtsal yapılarla donatılmış. Efes denizden uzaklaşır ve 7. yüzyılda Araplar bu kıyılara saldırır. Bizans döneminde tekrar yer değiştiren ve ilk kez kurulduğu Selçuk 'ta ki Ayasuluk Tepesine gelen Efes, 1330 yılında Türkler tarafından alınır.(helal be ). Hadrianus Tapınağı girişinde bir yazıda; Atina kralı Kodros'un cesur oğlu Androklos Ege'nin karşı yakasını keşfetmek ister. Önce Delfi kentindeki Apollon Tapınağı'nın kahinlerine danışır. Kahinler ona, balık ve domuzun işaret ettiği yerde bir kent kuracağını söyler. Androklos bu sözlerin anlamını düşünürken Ege'nin lacivert sularına çıkmaya karar verirler. Ateş yakarak tuttukları balıkları pişirirken çalıların arasından çıkan bir yaban domuzu ,balığı kaparak kaçar. İşte kehanet gerçekleşmiştir der. Burada bir kent kurmaya karar verirler. (ne kehanetmiş be) Artemis kültürünün en büyük tapınağı da Efes'te yer alır. Efes'te yetiştirilen kişiler ise: Bilge Herakleitos, Rüya tabircisi Artemidoros, Şair Callinos ile Hipponaks, Gramer bilgini Zenodotos, Hekim Soranos ve Rufus gibi ünlüler yetiştirilmiştir.

MİMARİ ESERLER: Efes tarihi boyunca birçok kez yer değiştirdiğinden kalıntıları yaklaşık 8 kilometrelik geniş bir alana yayılır. Ayasuluk Tepesi , Artemision, Efes ve Selçuk olarak dört ana bölgedeki harabeler yılda ortalama 1,5 milyon turist tarafından ziyaret etmektedir. Tümüyle mermerden yapılmış ilk kent olan Efes'teki başlıca yapılar ve eserler şunlardır:

-Artemis tapınağı; Dünyanın yedi harikasından biri olan tapınak Antik dünyanın mermerden inşa edilmiş ilk tapınağı olup temelleri MÖ 7. yüzyıla kadar sürmüştür. Tanrıça Artemis'e ithafen Lidya kralı Croesus tarafından yaptırılan yapı, Yunan mimarchersiphron tarafından tasarlanmış ve dönemin en iyi heykeltraşçıları Pheidias, Polycleitus,Kresilas tarafından yapılmıştır ve bronz heykellerle süslenmiştir. Tapınak MÖ 356 ' da adını ölümsüzleştirmek isteyen Herostratus adlı bir Yunan tarafından yakılmıştır. Aynı gece Büyük iskender doğmuştur. Büyük İskender Anadolu' yu fethettiğinde Tapınağın yeniden yapılması için yardım teklifi etmiş fakat reddedilmiştir. Günümüze kadar sadece bir kaç mermer blok kalmış( cahillik).

-Celsus Kütüphanesi; Roma dönemi yapılarının en güzellerinden birisi olan hem kütüphane hem de mezar anıtı olarak kullanılmıştır. Kütüphanede kitap ruloları duvarlardaki nişlerde saklanıyordu.(niş:duvar içinde bırakılan oyuklara verilen addır.

-Meryem Ana Evi; Bülbül dağı' nda İsa'nın annesi Meryem'in son yıllarını Yuhanna ile birlikte geçirdiğine inanılan kilisedir. Hristiyanlar için Hac yeridir ve bazı papalar tarafından da ziyaret edilmiştir.

-Yedi uyurlar ( Ashab-ı kehf) ; Bizans döneminde mezar kilisesi haline getirilmiş olan bu yer, Geç Roma imp Decius zamanında Putperestlerin zulmünden kaçan yedi Hristiyan gencin Panayır Dağı eteklerinde sığındıkları rivayet edilen mağara olduğu inanılır. Dünya üzerinde ilgili mağaranın kendi sınırları içinde olduğunu idda eden 33 kent olmasına karşın Hristiyan kaynaklarının çoğuna göre kent Hristiyanlarca kutsal sayılan Efes'tir. Efes'teki bu mağaranın üstünebir kilise yapılmış hali 1927-1928 yılları arasındaki kazıda ortaya çıkarılmış. Kazı sonucunda 5 ve 6. yüzyıla ait olan mezarlar da bulunmuştur. Yedi uyurlar'a ithaf edilmiş yazıtlar hem mezarlarda hem de kilise duvarlarında bulunmaktadır.

-İsa Bey Cami; 1374-75 yıllarında Aydınoğulları'ndan İsa Bey tarafından Ayasuluk Tepesi'ne Mimar Şamlı Dımışklıoğlu Ali'ye inşa ettirilmiştir. Artemis Tapınağı ile Saint Jean Kilisesi arasında yer almaktadır. Anadolu cami mimarisinin ilk örneklerini sergileyen camide zengin süslemeler ve Çiniler vardır. 19. yüzyılda Kervansaray olarak ta kullanılmıştır.

Diğer yapılar ise: Hadrian Tapınağı, Domintian Tapınağı, Serapis Tapınağı, st. jean bazilikası, Yukarı agora ve bilizika, Oktagon, Prytaneion, Mermer cadde, Domitianus meydanı gibi yapıtlar vardır.